Türk Hukuku’nda Kambiyo Senedi Olarak Çek
Çek, Türk Ticaret Kanunu’nun 780-823 maddeleri arasında düzenlenmiş kambiyo senedi türüdür. Çek adeta para yerine geçebilen bir ödeme aracı olduğundan uygulamada en çok kullanılan kambiyo senetleri arasında yer alır. Çekler ileri tarihe vadeli olarak yapılamamakla birlikte uygulamada bu duruma istisna getirilmiştir. Bu istisna ile 31.12.2020 tarihine kadar, çekler üzerilerinde yazılı keşide tarihinden önce ödenmesi için bankalara ibraz edilemeyecektir.
Karşılıksız Çek Nedir?
Karşılıksız çekler, geçerli bir çekin süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edildiğinde, çekin karşılığının kısmen veya tamamen bulunmaması durumunda ortaya çıkar. Karşılıksızdır işleminin yapılabilmesi için çekin kanuni ibraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilmesi gerektiğinden, ileri tarihe düzenlenmiş olan çeklerin keşide tarihinden önce muhatap bankaya ibraz edilmesi halinde “karşılıksızdır” işlemi yapılamayacaktır.
Karşılıksız çek düzenlemenin yaptırımları ÇekK’nın 5. maddesinde düzenlenmiştir;
“…kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir...”
Karşılıksız çek suçu sebebiyle başvurulacak mercii icra mahkemesidir. Bu şikayet hakkının hak düşürücü süre içerisinde kullanılması gerekmektedir ki bu süre karşılıksız çek suçunun öğrenilmesinden itibaren, yani hamilin ibraz talebinde bulunmasından itibaren, 3 aydır.
Karşılıksız işleminin yapılabilmesi, çek hamilinin isteğine bırakılmıştır. Hamilin talepte bulunmaması halinde karşılıksızdır işlemi yapılmadığından hamil tarafından talepte bulunulması önem arz etmektedir.
Hamilin şikayeti üzerine karşılıksız çek işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, her bir çek için bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur, mahkeme ayrıca çek düzenleme ve çek açma yasağına hükmeder.
7226 Sayılı Kanun’un Karşılıksız Çek Üzerindeki Etkisi
Koronavirüs salgının arttığı pandemi döneminde, hak kaybının önüne geçilmesi amacıyla çıkarılan 7226 sayılı Kanun’un geçici maddeleri ile karşılıksız çekler de etkilenmiştir.
Söz konusu kanunun 48. Maddesi ile, 22/1/2009 tarihli ve 5834 sayılı Karşılıksız Çek ve Protestolu Senetler ile Kredi ve Kredi Kartları Borçlarına İlişkin Kayıtların Dikkate Alınmaması Hakkında Kanun’a aşağıdaki geçici madde eklenmiştir;
“Anapara ve/veya taksit ödeme tarihi 24/3/2020 tarihinden önce olup da; kullandığı nakdî ve gayrî nakdî kredilerinin anapara, faiz ve/veya ferilerine ilişkin ödemelerini aksatan gerçek ve tüzel kişilerin, ticari faaliyette bulunan ve bulunmayan gerçek kişilerin ve kredi müşterilerinin karşılıksız çıkan çek, protesto edilmiş senet, kredi kartı ve diğer kredi borçlarına ilişkin 5411 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesi hükmü uyarınca kurulan Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi nezdinde tutulan kayıtları, söz konusu borçların ödenmesi geciken kısmının 31/12/2020 tarihine kadar tamamının ödenmesi veya yeniden yapılandırılması halinde, bu kişilerle yapılan finansal işlemlerde kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar tarafından dikkate alınmaz.”
Getirilen geçici madde ile, 24/03/2020 tarihinden önce karşılıksız çıkan çeklerin borçlarının, yıl sonuna kadar tamamının ödenmesi halinde, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlar tarafından kayıtlarının dikkate alınmaması sağlanmıştır.
Getirilen bir diğer madde ile 14/12/2009 tarihli ve 5941 sayılı Çek Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir;
“5 inci maddede tanımlanan ve 24/3/2020 tarihine kadar işlenen suçtan dolayı mahkûm olanların cezalarının infazı, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla durdurulur. Hükümlü tahliye tarihinden itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır. Kalan kısmını üç aylık sürenin bitiminden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi durumunda mahkemece, ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. İnfazın durdurulduğu tarihten itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlü taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödemediği takdirde ödemediği bu taksit, sürenin sonuna bir taksit olarak eklenir. Kalan taksitlerden birini daha ödemediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir.”
Bu geçici madde ile Çek Kanunu’nun karşılıksız çek suçunu düzenleyen 5. maddesine değişiklik getirilmiştir. Getirilen bu madde ile 24/3/2020 tarihinden önce işlenen karşılıksız çek suçundan mahkum olanların cezalarının infazı, maddenin yürürlüğe girmesiyle durdurulmuştur. Hükümlünün, tahliye tarihinden itibaren 3 ay içerisinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birini, kalan kısmını da üç aylık sürenin bitiminden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi gerekir. Eğer hükümlü gereken ödemeleri gerçekleştirirse mahkemece ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarının ortadan kaldırılmasına karar verilir. Aksi takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilecektir.
Görüldüğü üzere, yapılan değişiklikler karşılıksız çek konusunda hem alacaklıları hem de borçluları yakından ilgilendirmektedir. Karşılıksız çek, ödeme emri verenin hesabında yeterli bakiye bulunmadığı veya karşılıksız sebepleri nedeniyle çekin ödenmediği bir durumu ifade eder, bu tür çeklerin önlenmesi ve cezalandırılması amacıyla önemli düzenlemeler içerir. Bizler de bu sebepten, İzmir Kapital Hukuk ve Danışmanlık olarak İcra-iflas konusunda uzman avukatlarımızla, yargı ihtiyaçlarınızda danışabileceğiniz merciler olarak buradayız. Kapital hukuk bürosu sayfasından detaylı bilgiye ana sayfamızdan ulaşabilirsiniz. Merak ettiğiniz geri kalan birçok konuda ise İzmir Kapital Hukuk Bürosu İletişim bilgilerinden birini tercih ederek bizlere danışabilirsiniz.
Av. Harun Ümit EREN
